سؤال: درآیه 49 خواندیم: «اذا مسّه الشرّ کان یؤوسا» همین که شرّى به انسان رسید دچار یأس مىشود ولى در این آیه مىفرماید: «اذا مسّه الشرّ فذو دعاء عریض» همین که شرّى به انسان رسد، دعایى طولانى دارد، سؤال این است که چگونه انسان مأیوس دعا مىکند؟
پاسخ: مفسّران به این پرسش، پاسخهاى متفاوتى دادهاند:
در تفسیر روح البیان چنین آمده است: بعضى مردم به هنگام گرفتارى مأیوس مىشوند و بعضى دیگر دعا مىکنند.
برخى در پاسخ این سؤال گفتهاند: انسان از اسباب عادّى مأیوس مىشود ولى از خدا درخواست مىکند. ولى لحن آیه توبیخ است و یأس از اسباب عادّى و توجّه به خدا کار نیکویى است و توبیخ ندارد.
در تفسیر نمونه آمده است که انسان ابتدا دعا مىکند ولى کمکم مأیوس مىشود و این دعا و یأس در دو مرحله است.
شاید بتوان گفت که مراد از دعا، استمداد از خداوند نیست، بلکه همان یأس است که به صورت جزع و جیغ و ناله اظهار مىکند و هر دو آیه یک مسأله را مطرح مىکند لکن در یک جا مىفرماید: مأیوس است و در جاى دیگر مىفرماید: به خاطر یأس جیغ و داد مىزند، نظیر آیهى «اذا مسّه الشر جزوعا»
پیام ها
1- رفاه یا سختى در میدان زندگى براى بروز و ظهور خصلتهاى آدمى و آفات روحى اوست. «اذا انعمنا... و اذا مسّه الشّر»
2- رفاه، مایهى غفلت است. «انعمنا... اعرض»
3- نعمتها از خداست «انعمنا» ولى حوادث تلخ نتیجه عملکرد یا خصلتهاى بد خود انسان است. «مسّه الشّر» (شرّ به خدا نسبت داده نشده است)
4- انسان تربیت نشده کم ظرفیّت است. «اذا مسّه الشرّ فذو دعاء عریض»
5 - مشکلات و تنگناهاى زندگى در مقابل نعمتهاى اعطا شده از سوى خداوند به او اندک است. (براى نعمت کلمه «انعمنا» آمده، ولى براى شرّ کلمه «مسّه» آمده که به معناى تماس ساده است.)
منبع: تفسیر نور / حجة الاسلام محسن قرائتى / تفسیر ذیل آیه 51 سوره فصلت